Bayram kelimesi kadim zamanlardan beri bütün Türk lehçelerinde sevinç içinde hep birlikte kutlanan kutsal günlerin adı olmuştur.
“Iyd” kelimesi de aynı manaya gelse de halk tarafından benimsenmemiştir. “Iyd” kelimesi ile ilgili tek bir deyim ve atasözümüz yok iken bayram ile ilgili birçok deyim ve atasözümüz vardır.
“Bayram etmek” çok sevinmek, mutlu olmak; lezzetli bir yemek yediğimizde midemizin, bir güzellik gördüğümüzde gözümüzün, güzel bir türkü şarkı dinlediğimizde kulağımızın bayram ettiğini söyleriz. Tavsiye etmiyoruz ama sigara tiryakileri de yemek üzerine sigaralarından bir nefes çektiklerinde ciğerlerinin bayram ettiğini söylerler.
“Bayramlaşmak” deyimi; birbirimizin bayramını kutlamak manasına gelir ve derin anlamlar taşır. Bayramlaşma eşin dostun, hısım akrabanın ziyaret edildiği “bayramdan bayrama” da olsa insanların birbirini hatırladığı gönül aldığı zamanlardır.
“Bayramda seyranda”, “Bayramdan bayrama” tabirini de “çok seyrek, arada bir” anlamında kullanırız. Her birimizin bayramlarla ilgili hatıraları vardır. Hiç şüphesiz bu hatıraların en ilgi çekici safhası çocuklukta yaşananlardır. Bayram sevincini bayram coşkusunu ilk çocukluk yıllarında yaşadık. Büyüklerin bayram namazı çıkışı sonrası yapılan kahvaltıdan sonra, önce aile büyüklerinin hürmetle saygıyla elleri öpülür, hayır duaları alındıktan sonra komşulardan başlamak üzere sokağın tüm evleri tek tek ziyaret edilir, ziyaret edilen her evden gülümseyen bir yüz ile çıkılırdı. El öpme seanslarında para verdiği söylenen evlerin çocuk ziyaretçileri artardı. Yeni ayakkabılar yeni elbiselerle toplamış olduğumuz nevaleler ve verilen harçlıklarla bayram sevincimiz bir kat daha artardı. Dini bayramların manevi güzelliği kalem ve kelam erbaplarına da konu olmuş ortaya bayramların özellikleri ve güzelliklerini anlatan bayram edebiyatı çıkmıştır.
Pür-handedir afak, cihan başka cihandır.
Bayram ne kadar hoş, ne şetaretli zamandır.
Mehmet Akif bu mısralarda bayram günü ufukların sevinç ve mutlulukla dolup taştığını, dünyanın başka bir dünya haline geldiğini, bu hoş, şetaretli zamanda çocukluğun masum yüzünün güldüğünü “Şetaretli zaman” sözüyle de bayramın sevinicini ve cıvıl cıvıl çocuk seslerini duyurur bize. Bizim bayramlarımızda bir şekerleme şenliği yaşanır. Bayramlarda ikram edilen veya hediye olarak götürülen şekerin adı “Bayram şekeri”dir. Şeker kelimesi Türkçemizde aynı zamanda mecazen şirin, sevimli, tatlı dilli, cana yakın anlamına gelir. Bayram kelimesinin atasözü ve deyimlerde bu kadar çok geçmesi halkımızın dini bayramlara verdiği önemi ve değeri, bu bayramların oluşturduğu geleneklerin hayatımızdaki vazgeçilmezliğini anlatır.
Aslında en güzel bayramlar içimizde gerçekleşenlerdir. İçinizdeki yaşama sevincini yitirmemişseniz görüyor, işitiyor, yürüyor, koşuyor hayattan tat buluyorsanız bayramdır. Sevdikleriniz sizi arıyor, siz onların sevinçlerine ortak oluyorsanız bayramdır. Güzel bir kitap okumak güzel bir şarkıyı dinleyip maziye konmak, yeni bir güne başlamak, yeni bir hayalin olması bayramdır. Dostların yanında olmak ya da yanınızda hissetmek bayramdır. Çocukluğa dönmek, komşu evlerinde el öperek şekerle ödüllendirildiğimiz eski bayramları hatırlamak hiç büyümemek bayramdır.
Hasreti çekenlerden, boynunu bükenlerden, sevmeyi bilenlerden bir telefon ya da mesaj almak bayramdır. Doğduğumuz topraklardan, koştuğumuz sokaklardan haber almak bayramdır. Şehrimizin mahallesini sokaklarını hissederek gezmek ve eski evlerin size söylediklerini işitmeye gayret etmek bayramdır. Ne hazindir ki eski bayramlar mazi oldu. Günümüz bayramları eski bayramlara benzemiyor. Geçmişte cep telefonları ve SMS ile bayramı tebrik etmek geleneği yoktu. Sevgi ve şefkat dolu mektuplar ile süslü tebrik kartları gönderilerek gönül alınırdı. İnternete düşen bir cümle bu garipliği ne güzel yansıtmış ;
“Benim telefonum senin telefonun Kurban Bayramını kutlar” Şimdilerde bayramlar artık “büyüklerin ellerini öpme ziyareti” olmaktan çıktı devletimizin de tatil günlerini uzatmasıyla kentten kaçış ve tatil fırsatına dönüştü.
Hayatın bayram olduğunu bilip de bayram edenlere selam olsun. Tüm okuyucularımızın bayramını tebrik ediyor, bütün günlerinin “bayram sevinci” nde geçmesini diliyorum.